Ga direct naar inhoud
onderzoek hersteloperaties, in gespek over herstel, wat de burger echt nodig heeft, Erkenning op papier, onbegrip in de praktijk

In gesprek over herstel: wat burgers echt nodig hebben

Om de schade voor de gedupeerden van de kinderopvangtoeslagaffaire, de Fraude Signalering Voorziening (FSV) en box 3 te herstellen, heeft de overheid hersteloperaties in het leven geroepen. Wij kregen signalen van burgers die met deze hersteloperaties te maken hebben, dat zij geen of onvoldoende herstel ervaren. En ook bestuurders, managers en medewerkers van de uitvoeringsorganisaties, partnerorganisaties en deskundigen die wij spraken, gaven aan hun zorgen te hebben over deze hersteloperaties. Daarom zijn we een onderzoek gestart naar de manier waarop gedupeerde burgers en de medewerkers van de uitvoerende diensten deze drie hersteloperaties ervaren. 

Op 10 september 2024 hebben we ons onderzoek gepubliceerd waarin we aanbevelingen doen voor toekomstige hersteloperaties.

Tussentijds signaal: levens in de wachtstand

In oktober 2023 hebben we een signaal afgegeven welke gaat over de situatie van de groep gedupeerden van de toeslagenaffaire die het zwaarst getroffen is (ernstig gedupeerden) door de stopzetting en terugvordering van de kinderopvangtoeslag (KOT). Wij constateerden dat een aantal keuzes in het kader van de hersteloperatie KOT negatief uitpakt voor ernstig gedupeerden.

afbeelding signaal levens in de wachtstand

Met dit signaal vroegen we de staatssecretaris Toeslagen en Douane en de leden van de Tweede Kamer om in gesprek te gaan over het loslaten van het FIFO-principe (First in, First out) zodat schadeherstel van ernstig gedupeerden voorrang krijgt. Verder vroegen we het Ministerie van Financiën om met de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen de groep ernstig gedupeerden te identificeren. Samen moeten zij onderzoeken hoe voor deze groep ernstig gedupeerden een maatwerkroute kan worden ingericht.

De aanpassingen van de hersteloperatie KOT blijven onverminderd doorgaan. Dat is de reden waarom we dit signaal in oktober 2023 hebben gegeven en niet pas in ons eindrapport.

Reactie ministerie van Financiën
Op 10 oktober 2023 reageerde staatssecretaris Aukje de Vries (Toeslagen en Douane) op ons afgegeven signaal. We namen via een Kamerbrief kennis van de reactie. 

Aanbevelingen

Voor toekomstige hersteloperaties hebben we de volgende aanbevelingen:

  • Start met inzicht in behoeften van gedupeerden
    Start bij het vormgeven van een hersteloperatie met het inzichtelijk krijgen van wensen, behoeften en ervaringen van gedupeerden door met hen in gesprek te gaan.
     
  • Zet de behoeften van gedupeerden ook centraal in de uitwerking van de aanpak
    Voorkom dat de uitvoerbaarheid en/of kosten van de hersteloperatie voor de overheid leidend worden. Biedt integrale, vraaggerichte hulp die verder gaat dan alleen financiële compensatie en realiseer je als overheid dat hiervoor kennis en vaardigheden nodig zijn die de overheid mogelijk zelf niet in huis heeft. Durf als overheid daarbij ook de vraag te stellen hoe reëel het is dat de overheid (veroorzaker) zelf een hersteloperatie ontwerpt. Verken de mogelijkheden om dit via een of meerdere externe partijen in samenspraak met gedupeerden te ontwikkelen. Het is belangrijk om hierbij oog te houden voor ontzorging en emotioneel herstel van gedupeerden. Dit vraagt soms om maatwerk.
     
  • Prioritering van ernstig gedupeerden
    Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen mensen die ernstig en minder ernstig zijn getroffen. Mensen met de meeste schade moeten als eerste geholpen worden en zij willen gezien worden. Het is voor hen extra pijnlijk om in dezelfde wachtrij als anderen geplaatst te worden.

BART SNELS, inspecteur-generaal, Inspectie belastingen, toeslagen en douane: Vandaag presenteren wij ons rapport dat gaat over de drie hersteloperaties, onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Financiën. We hebben met ongeveer 100 burgers gesproken die betrokken zijn bij deze hersteloperaties en met 100 medewerkers. We hebben vooral ook gekeken naar: wat waren de verwachtingen van mensen en wat kon de overheid hen bieden?

Het belangrijkste wat we gezien hebben, is dat mensen in de hersteloperaties bij het ministerie van Financiën, dat gaat over de kinderopvangtoeslagenaffaire, box 3 en FSV, dat in de volksmond 'de zwarte lijsten' is gaan heten, dat die mensen vragen om echte erkenning wat hen is aangedaan door de overheid. De overheid heeft daarop gereageerd met wetten, regels en procedures en dat is niet wat mensen nodig hebben.

De belangrijkste les hiervoor, voor de overheid en voor de politiek is om voordat je begint met een hersteloperatie eerst eens goed te luisteren naar wat mensen is overkomen. Wat is hen aangedaan? Welke schade hebben ze gekregen? En welke hulp hebben ze nodig om hun leven weer op de rit te krijgen? Dat betekent dat er enige geduld nodig is en er echte gesprekken nodig zijn met mensen die het slachtoffer zijn geworden van de overheid.

Het is ook van belang om na te denken: wat kunnen we nu nog doen in die lopende hersteloperaties? En eigenlijk het allerbelangrijkste wat wij zien, is dat de mensen die het meest ernstig gedupeerd zijn, en dat zien we vooral bij de kinderopvangtoeslag en bij FSV, dat de mensen die de grootste schade hebben ondervonden eigenlijk nog steeds staan te wachten op herstel. Bij hen loopt de schade op. En dat is echt een morele en politieke opdracht: zorg ervoor dat de meest ernstig gedupeerden als eerste geholpen worden.

Reactie ministerie van Financiën

Op 22 november 2024 reageerden Minister Heinen (Financiën) en staatssecretaris Van Oostenbruggen (Fiscaliteit en Belastingdienst) via een Kamerbrief op de specifieke aanbevelingen die wij doen in ons rapport. Een aantal punten uit hun reactie:

  •  "Onder andere naar aanleiding van het eerdere signaal van de Inspectie heeft UHT bij de integrale beoordeling dan ook de mogelijkheid gecreëerd om ernstig gedupeerden voorrang te geven."
  • "Wij onderkennen de behoefte van gedupeerden om naast financiële compensatie ook erkenning te krijgen voor emotionele en materiële schade en willen ervoor zorgen dat mogelijk toekomstige hersteloperaties bijdragen aan zowel financieel als emotioneel herstel."
  • "Het rapport van de Inspectie heeft waardevolle inzichten opgeleverd over de verschillende perspectieven en aandachtspunten in de hersteloperaties rond de kinderopvangtoeslag, de Fraude Signalering Voorziening (FSV) en box 3. Deze bevindingen helpen om beter te begrijpen waar verbeteringen nodig zijn, zowel in de uitvoering van de huidige hersteloperaties als bij toekomstige trajecten."

We zullen met belangstelling dit onderwerp blijven volgen.

Documenten